Thực tiễn cho thấy, Hiệp định EVFTA không chỉ mang lại những ưu đãi, lợi thế mà còn đặt ra bài kiểm tra khắt khe cho hàng hóa Việt Nam (trong đó có thủy sản). Muốn tận dụng tốt hơn, doanh nghiệp thủy sản Việt Nam cần đáp ứng tốt quy tắc xuất xứ để được hưởng ưu đãi. Từ đó, đưa thủy sản Việt Nam khẳng định vị thế vững chắc hơn tại EU (nhất là trong bối cảnh thương mại toàn cầu nhiều biến động hiện nay). Sau hơn 5 năm thực thi, Hiệp định Thương mại Tự do Việt Nam - Liên minh Châu Âu (EVFTA) đã mang lại nhiều kết quả tích cực, trong đó xuất khẩu của Việt Nam sang EU tăng trưởng mạnh mẽ, với nhiều ngành hàng chủ lực như nông sản, thủy sản được hưởng lợi.
Việc sử dụng giấy chứng nhận xuất xứ hoặc chứng từ chứng nhận xuất xứ trong khuôn khổ EVFTA tăng dần và đang có chiều hướng khá tích cực. Kể từ 1/8/2020 khi Hiệp định EVFTA bắt đầu có hiệu lực thì kim ngạch xuất khẩu của hàng hóa Việt Nam sang EU đạt 17,9 tỷ USD và đến hết năm 2024 tăng lên 51,72 tỷ USD. Tương tự như vậy, kim ngạch được cấp Giấy chứng nhận xuất xứ hàng hóa (C/O) tăng từ 2,66 tỷ USD lên mức 18,13 tỷ USD và với con số này thì tương ứng với tỷ lệ cấp giấy chứng nhận xuất xứ hoặc chứng từ chứng nhận xuất xứ từ khoảng 14,8% tăng lên mức 35,1%.
Tuy vậy, việc thực thi EVFTA của các doanh nghiệp Việt Nam vẫn đối mặt với không ít thách thức. Trong đó phải kể đến việc tỷ lệ tận dụng ưu đãi thuế quan chưa đạt như kỳ vọng do nhiều mặt hàng chưa đáp ứng được quy tắc xuất xứ trong Hiệp định, nhiều doanh nghiệp chưa thực sự chủ động được chuỗi cung ứng nguyên liệu - sản xuất.
Bối cảnh thương mại toàn cầu hiện nay diễn biến rất phức tạp, nhiều nước ban hành các chính sách thương mại mới, trong đó có chính sách thuế đối ứng của Hoa Kỳ dự báo sẽ tác động tới dòng chảy xuất nhập khẩu. Liên minh Châu Âu cũng đang đẩy nhanh tiến trình đàm phán, ký kết FTA với nhiều đối tác khác, có thể làm tăng áp lực cạnh tranh cho hàng hóa Việt Nam. Điều này đặt ra yêu cầu gia tăng đáp ứng quy tắc xuất xứ trong Hiệp định EVFTA để khai thác tối đa thị trường EU.
Tương tự Liên minh Châu Âu (EU), các Hiệp định thương mại tự do FTA mà Hoa Kỳ ký kết với các đối tác luôn đặt trọng tâm rất lớn về quy tắc xuất xứ. Quy tắc xuất xứ không chỉ là rào cản kỹ thuật, rào cản thương mại mà còn là "tấm vé thông hành" để cho doanh nghiệp chứng minh tính minh bạch, đáp ứng các chuẩn mực chuỗi cung ứng toàn cầu.
Bộ Công Thương đã, đang tiến hành các phiên đàm phán về thương mại đối ứng với Hoa Kỳ nhằm bảo vệ quyền lợi và lợi ích chính đáng của doanh nghiệp Việt Nam. Chính sách thuế đối ứng đang là công cụ trọng tâm trong chính sách thương mại mới có tính lâu dài của Hoa Kỳ. Điều này đòi hỏi Việt Nam phải có phản ứng chính sách vừa kịp thời vừa tổng thể trong đàm phán song phương, vừa tăng cường khai thác các FTA hiện có và khai thác các thị trường mới nổi, các thị trường tiềm năng để giữ vững thị trường xuất khẩu cho các sản phẩm đầu ra của Việt Nam. Để thích ứng với chính sách thương mại mới của nhiều thị trường, trong đó nổi bật là chính sách thuế đối ứng tại Hoa Kỳ - một thị trường lớn của hàng hóa Việt Nam, doanh nghiệp cần có sự chủ động đa dạng hóa thị trường, tăng cường khai thác ưu đãi của các thị trường có FTA, đặc biệt cần tuân thủ quy tắc xuất xứ.
Trước tiên, các doanh nghiệp phải nâng cao nội lực để tận dụng thành công các FTA bởi các thị trường FTA có rất nhiều các điều kiện. EU là một thị trường lớn, trọng điểm của nhiều mặt hàng Việt Nam, cần khẩn trương tận dụng lợi thế của EVFTA bởi các nước khác cũng đang đẩy nhanh đàm phán FTA với EU, điều này sẽ khiến lợi thế của Việt Nam bị ảnh hưởng.
Thời gian qua, việc thực thi EVFTA giúp kim ngạch xuất khẩu thủy sản tại thị trường EU tăng lên. Doanh nghiệp thủy sản Việt Nam cần tiếp tục đáp ứng các tiêu chuẩn để có chứng nhận xuất xứ, đủ tiêu chuẩn xuất hàng đến Châu Âu, tạo uy tín với khách hàng, qua đó duy trì tăng trưởng tại thị trường EU. Đồng thời phát triển các sản phẩm giá trị gia tăng sâu hơn nữa để tận dụng tối ưu ưu đãi của EVFTA, tăng sức cạnh tranh so với những nguồn cung thủy sản khác như: Ấn Độ, Indonesia, Trung Quốc... Ngoài ra, tập trung phát triển chiến lược xanh, đáp ứng chứng chỉ carbon để đáp ứng xu thế, yêu cầu mới của các thị trường hiện nay.
Để nâng cao tỷ lệ sử dụng chứng từ chứng nhận xuất xứ ưu đãi, gia tăng khai thác các thị trường có FTA (trong đó có EVFTA), Bộ Công Thương (Cục Xuất nhập khẩu) đã, đang triển khai nhiều giải pháp đồng bộ. Cụ thể, xây dựng cơ chế, chính sách để tạo hành lang minh bạch về xuất xứ hàng hóa, chú trọng quy định liên quan đến biện pháp phòng, chống gian lận xuất xứ. Hướng dẫn các địa phương cấp giấy chứng nhận xuất xứ cho đúng, đảm bảo hàng hóa có xuất xứ, xuất khẩu đi các thị trường FTA. Tăng cường tập huấn và đào tạo các doanh nghiệp sản xuất, xuất khẩu về đáp ứng các quy tắc xuất xứ trong các FTA, các cam kết quốc tế. Phối hợp với cơ quan hải quan của nước nhập khẩu để đảm bảo đúng hàng hóa có xuất xứ được hưởng ưu đãi thuế quan; có những biện pháp xử lý phù hợp với hàng hóa có vi phạm liên quan đến xuất xứ. Tham vấn về quy trình sản xuất đối với các mặt hàng trong quá trình đàm phán các FTA hoặc có những cam kết quốc tế với các nước đối tác. Tăng cường cải cách thủ tục hành chính, giải đáp vướng mắc của doanh nghiệp sản xuất, xuất khẩu về quy tắc xuất xứ, cấp C/O...
Việc tận dụng quy tắc xuất xứ giúp gia tăng khai thác lợi thế từ Hiệp định EVFTA trong bối cảnh thương mại toàn cầu biến động và nhiều thị trường áp dụng các chính sách thuế quan mới, qua đó duy trì tăng trưởng và phát triển thị trường một cách bền vững cho doanh nghiệp, hàng hóa Việt Nam.
Ngọc Thúy (theo tapchicongthuong.vn)